W kręgu przemyskiej twierdzy

Zabytki techniki wojskowej, twierdze i umocnienia to w ostatnim czasie coraz częściej odwiedzane przez turystów miejsca w Polsce. Obiekty, które niejednokrotnie pozostawały przez długie lata w rękach wojska przyciągają dziś prawdziwe tłumy. I coraz więcej się o nich mówi. Tak jest też w przypadku podkarpackich zabytków militarnych, z których najważniejszym jest bez wątpienia Twierdza Przemyśl należąca w początkach XX wieku do największych tego typu budowli w Europie.

Myśląc o twierdzy mamy najczęściej przed oczyma warowny zamek wznoszący się na wzgórzu. Te wyobrażenia nie przystają jednak do wyglądu przemyskiego obiektu. Jest on stosunkowo nowy, a jego budowę rozpoczęto w połowie XIX wieku po wojnie krymskiej. Składała się ona z fortów otaczających centrum miasta. Jednak z czasem, gdy technika wojskowa poszła do przodu okazało się, że nie zabezpiecza ona w żaden sposób miasta przed ostrzałem prowadzonym z większej odległości. Z tego względu zdecydowano o budowie tak zwanego „pierścienia zewnętrznego” twierdzy, oddalonego od centrum miasta o około 15 kilometrów. Powstało 15 fortów głównych i około 30 pomocniczych, które szczelnie otoczyły cały Przemyśl. Prace przy unowocześnianiu obiektów trwały nieprzerwanie aż do 1914 roku, kiedy we wrześniu doszło do pierwszego oblężenia.

Nie było ono długie, a Rosjanie nie mogąc zdobyć doskonale bronionego miasta szturmem odstąpili z pozycji. Nie na długo jednak. Już w listopadzie rozpoczęło się drugie oblężenie trwające do marca 1915 roku. Tym razem nie było szturmów ale blokada wszelkich możliwości zaopatrzenia. Głód wraz z mrozem zrobiły swoje i po 137 dniach, po wysadzeniu instalacji wojskowych komendant Kusmanek poddał Przemyśl Rosjanom. Twierdza, a właściwie ruiny fortów zostały wykorzystane jeszcze raz, na początku czerwca 1915 roku, gdy Rosjanie usiłowali bronić się tu przed zmasowaną ofensywą wojsk austriackich i niemieckich, która rozpoczęła się 2 maja pod Gorlicami.

Odbicie twierdzy Przemyśl (rekonstrukcja historyczna)

Po wojnie teren fortów uprzątnięto, część z nich rozebrano pozyskując budulec a główne obiekty trafiły w ręce wojska. Od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku były one systematycznie przekazywane gminom i osobom prywatnym. Ze względu na coraz większe zainteresowanie tematyką I wojny światowej oraz militariami do Przemyśla przybywać zaczęli turyści. Spowodowało to konieczność zagospodarowania rozległych terenów fortecznych. Poszczególne obiekty połączył rowerowy szlak forteczny. Można go w znacznej części pokonać także samochodem. Tylko do kilku obiektów należy podejść od ogólnodostępnych dróg. Jednocześnie zaczęły powstawać pierwsze muzea. Główne, Muzeum Twierdzy Przemyśl mieści się w Przemyślu w pobliżu Kościoła Franciszkanów. Niedawno powstały także muzea w fortach nr VII ½ Tarnawce w Ostrowie oraz XII Werner w Żurawicy. Pozawalają one nie tylko na zapoznanie się z pamiątkami wydobytymi podczas prowadzonych w twierdzy wykopalisk ale także dają szansę na zobaczenie wnętrza fortu. Obecnie trwają także prace na forcie XV Borek niedaleko Siedlisk pod granicą ukraińską. Najemca planuje odtworzyć jego wygląd z 1914 roku wraz z maskowaniem i roślinnością. Jest to potężne przedsięwzięcie, które po ukończeniu będzie prawdziwą perłą w kręgu otaczającym miasto.

Będąc w okolicach Przemyśla nie można ominąć zabytków związanych z twierdzą. Warto zwrócić uwagę nie tylko na obiekty zagospodarowane przez muzea. Na uwagę zasługuje potężny fort pancerny nr XIII San Rideau w Bolestraszycach, świetnie zachowana grupa siedliska, z głównym potężnym fortem artyleryjskim nr I Salis Soglio czy znacznie mniejszy fort VIII Łętownia. Wszystkie one robią ogromne wrażenie na zwiedzających. Trzeba jednak pamiętać o zachowaniu ostrożności, a przy wchodzeniu do środka o posiadaniu latarki.

W początkach XX wieku Twierdza Przemyśl ustępowała wielkością jedynie Verdun i Antwerpii. Dzisiejszy renesans zainteresowania takimi obiektami powoduje, że staje się ona magnesem przyciągającym turystów w okolice miasta. Warto uwzględnić ten punkt w wędrówkach po województwie podkarpackim.

{module [646]}