W kręgu przemyskiej twierdzy
Zabytki techniki wojskowej, twierdze i umocnienia to w ostatnim czasie coraz częściej odwiedzane przez turystów miejsca w Polsce. Obiekty, które niejednokrotnie pozostawały przez długie lata w rękach wojska przyciągają dziś prawdziwe tłumy. I coraz więcej się o nich mówi. Tak jest też w przypadku podkarpackich zabytków militarnych, z których najważniejszym jest bez wątpienia Twierdza Przemyśl należąca w początkach XX wieku do największych tego typu budowli w Europie.
Myśląc o twierdzy mamy najczęściej przed oczyma warowny zamek wznoszący się na wzgórzu. Te wyobrażenia nie przystają jednak do wyglądu przemyskiego obiektu. Jest on stosunkowo nowy, a jego budowę rozpoczęto w połowie XIX wieku po wojnie krymskiej. Składała się ona z fortów otaczających centrum miasta. Jednak z czasem, gdy technika wojskowa poszła do przodu okazało się, że nie zabezpiecza ona w żaden sposób miasta przed ostrzałem prowadzonym z większej odległości. Z tego względu zdecydowano o budowie tak zwanego „pierścienia zewnętrznego” twierdzy, oddalonego od centrum miasta o około 15 kilometrów. Powstało 15 fortów głównych i około 30 pomocniczych, które szczelnie otoczyły cały Przemyśl. Prace przy unowocześnianiu obiektów trwały nieprzerwanie aż do 1914 roku, kiedy we wrześniu doszło do pierwszego oblężenia.
Czy wiesz, że...
Budowę twierdzy rozpoczęto w latach wojny krymskiej (1853-1856), gdy stosunki między Rosją a Austrią uległy znacznemu pogorszeniu, a nowa wojna była nieunikniona. Głównym celem twierdzy miała być obrona Bramy Przemyskiej na styku Kotliny Sandomierskiej i Karpat, którą od stuleci wiódł szlak handlowy z Polski i Rusi na Węgry. Jej znaczenie dodatkowo wzrosło, gdy pod koniec XIX wieku Przemyśl stał się ważnym węzłem kolejowym i drogowym na trasie z Wiednia do Lwowa. Po I wojnie światowej twierdza nie odegrała już ważniejszej roli, z czasem ulegając dewastacji. Jest ona obecnie ważnym zabytkiem południowo-wschodniej Polski.
Nie było ono długie, a Rosjanie nie mogąc zdobyć doskonale bronionego miasta szturmem odstąpili z pozycji. Nie na długo jednak. Już w listopadzie rozpoczęło się drugie oblężenie trwające do marca 1915 roku. Tym razem nie było szturmów ale blokada wszelkich możliwości zaopatrzenia. Głód wraz z mrozem zrobiły swoje i po 137 dniach, po wysadzeniu instalacji wojskowych komendant Kusmanek poddał Przemyśl Rosjanom. Twierdza, a właściwie ruiny fortów zostały wykorzystane jeszcze raz, na początku czerwca 1915 roku, gdy Rosjanie usiłowali bronić się tu przed zmasowaną ofensywą wojsk austriackich i niemieckich, która rozpoczęła się 2 maja pod Gorlicami.
Odbicie twierdzy Przemyśl (rekonstrukcja historyczna)
Po wojnie teren fortów uprzątnięto, część z nich rozebrano pozyskując budulec a główne obiekty trafiły w ręce wojska. Od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku były one systematycznie przekazywane gminom i osobom prywatnym. Ze względu na coraz większe zainteresowanie tematyką I wojny światowej oraz militariami do Przemyśla przybywać zaczęli turyści. Spowodowało to konieczność zagospodarowania rozległych terenów fortecznych. Poszczególne obiekty połączył rowerowy szlak forteczny. Można go w znacznej części pokonać także samochodem. Tylko do kilku obiektów należy podejść od ogólnodostępnych dróg. Jednocześnie zaczęły powstawać pierwsze muzea. Główne, Muzeum Twierdzy Przemyśl mieści się w Przemyślu w pobliżu Kościoła Franciszkanów. Niedawno powstały także muzea w fortach nr VII ½ Tarnawce w Ostrowie oraz XII Werner w Żurawicy. Pozawalają one nie tylko na zapoznanie się z pamiątkami wydobytymi podczas prowadzonych w twierdzy wykopalisk ale także dają szansę na zobaczenie wnętrza fortu. Obecnie trwają także prace na forcie XV Borek niedaleko Siedlisk pod granicą ukraińską. Najemca planuje odtworzyć jego wygląd z 1914 roku wraz z maskowaniem i roślinnością. Jest to potężne przedsięwzięcie, które po ukończeniu będzie prawdziwą perłą w kręgu otaczającym miasto.
Będąc w okolicach Przemyśla nie można ominąć zabytków związanych z twierdzą. Warto zwrócić uwagę nie tylko na obiekty zagospodarowane przez muzea. Na uwagę zasługuje potężny fort pancerny nr XIII San Rideau w Bolestraszycach, świetnie zachowana grupa siedliska, z głównym potężnym fortem artyleryjskim nr I Salis Soglio czy znacznie mniejszy fort VIII Łętownia. Wszystkie one robią ogromne wrażenie na zwiedzających. Trzeba jednak pamiętać o zachowaniu ostrożności, a przy wchodzeniu do środka o posiadaniu latarki.
W początkach XX wieku Twierdza Przemyśl ustępowała wielkością jedynie Verdun i Antwerpii. Dzisiejszy renesans zainteresowania takimi obiektami powoduje, że staje się ona magnesem przyciągającym turystów w okolice miasta. Warto uwzględnić ten punkt w wędrówkach po województwie podkarpackim.
{module [646]}W artykule wykorzystano:
- Zdjęcie pt. “Fort XV "Borek"″ autorstwa Goku122 opublikowane na licencji CC BY-SA 2.5.
Tags: w mieście podkarpackie Przemyśl